14. Paź 2015. Tak jak w temacie w jakiej epoce pozostać? czy w postępowej w której otrzymuje się mniej towarów czy przejść do Modernizmu gdzie otrzymuje się 2x więcej nieprzetworzonych towarów? ktoś pisał że od tej epoki jest gorzej i trudniej a jak jest naprawdę? czy łatwiej jest handlować towarami z pereł będąc w epoce
Ur. 14 lipca 1874 w LipowcuZm. 9 sierpnia 1915 w DębicyNajważniejsze dzieła: Na srebrnym globie. Rękopis z Księżyca (1903), Zwycięzca (1910), Stara Ziemia (1911)Pisarz, poeta i dramaturg okresu Młodej Polski; znany i ceniony przez głównych jej przedstawicieli: Przybyszewskiego, Kasprowicza, Tetmajera i innych. Studiował w Szwajcarii, początkowo na politechnice w Zurychu, następnie na Wydziale Filozoficznym uniwersytetu w Bernie, gdzie uzyskał tytuł doktora na podstawie pracy o filozofii Spinozy (Benedykt Spinoza. Człowiek i dzieło; wyd. 1902). Jako twórca swej epoki, wpisuje się w nurty dekadentyzmu i katastrofizmu. Od 1910 roku mieszkał w Zakopanem, w willi ,,Łada", gdzie spotykali się literaci starego i nowego pokolenia (np. Witkacy). Był współzałożycielem TOPR, brał udział w akcjach ratowniczych w górach. Był jednym z pierwszych polskich pisarzy science fiction; patronuje polskiej nagrodzie w zakresie literatury fantastycznej ufundowanej w 2008 r. Na podstawie jego Trylogii księżycowej powstał film Andrzeja Żuławskiego Na srebrnym globie (1976-1977, ukończony po przerwie w 1988 r.). Czas 1880-1900 twórcy europejscy: Ch. Baudelaire, J. A. Rimbauld, P. Verlaine, S. Mallarme, O. Wilde, A. Strindberg, R. M. Rilke, A. Błok, A. Czechow, M. Maeterlinck, H. Ibsen, G. B. Shaw; polscy: S. Wyspiański, G. Zapolska, S. Przybyszewski, W. Reymont, S. ŻeromskiReprezentatywne gatunki dramat, powieść, aforyzmNowatorska tendencja w sztuce i literaturze przełomu XIX i XX w. W literaturze polskiej pojęcie to występuje często jako synonim Młodej Polski albo określenie wstępnej fazy jej rozwoju, ale tendencje modernistyczne miały charakter międzynarodowy. Znamienny był dla nich protest wobec kultury mieszczańskiej, poczucie kryzysu kultury (dekadentyzm, pesymizm) i poszukiwanie nowych form ekspresji (symbolizm, kult „sztuki dla sztuki”, zjawisko cyganerii artystycznej skłóconej ze środowiskiem filistrów; później naturalizm, ekspresjonizm, intuicjonizm). Najważniejsze ośrodki znajdowały się we Francji i Niemczech ( wpływ filozofii H. Bergsona, A. Schopenhauera i F. Nietzschego), ale charakterystyczne było twórcze włączenie się do ogólnoeuropejskiego nurtu kultury państw dotąd pozostających na uboczu. W czasach ,,przed-emailowych" list stanowił ważny, materialny dowód np. czyjegoś uczucia, znak życia kogoś przebywającego daleko, czy też — jak w III części Dziadów, w scenie u Senatora — świadectwo czyjegoś poparcia, którego nie sposób zignorować. Właśnie materialność listu grała istotną rolę. Krój liter mógł zdradzać emocje piszącego, podobnie jak np. atrament rozmyty łzami itp. Bohaterowie literaccy piszą do siebie listy, czytają je sobie (warto tu przypomnieć sobie przezabawną scenę dyktowania listu przez Cześnika w Zemście Fredry); listy zawierają ważne informacje, a ujawnienie treści listu wyznacza często punkt zwrotny akcji. List ma w literaturze bogatą tradycję, sięgającą starożytności i stanowi ,,gatunek w gatunku", jeśli pojawia się w powieści; warto zaznaczyć, że w przypadku powieści epistolarnej należy postępować ostrożnie wskazując temat listu w tekście.
Modernizm – życiorys kultury. Epoka modernizmu, ma niezwykłe znaczenie dla kształtu całej dwudziestowiecznej kultury. Jeżeli już musimy ująć ją w szkolne ramy czasowe, to w Europie jako jej początek najlepiej wskazać lata sześćdziesiąte XIX wieku, kiedy to we Francji działa Charles Baudelaire (jego Kwiaty zła wydane zostały w
Związek Literatury i sztuki w modernizmie. Na czym polega związek Literatury i sztuki w modernizmie??przykłady Modernizm, Młoda Europa, Młoda Polska, neoromantyzm, symbolizm - istnieje bardzo dużo nazw którymi można określać okres końca XIX w. Jednak są to tylko nazwy i nie powinny być dla nas najważniejsze. Prawdziwy problem tkwi w tym czy epoka ta rzeczywiście niosła ze sobą jakieś nowoczesne wartości, na co wskazuje pierwsza nazwa, czy też była tylko zmodyfikowaną kopią jednej z poprzednich epok, o czym świadczy druga. Myślę, że jak w większości przypadków prawda leży gdzieś po środku. Najłatwiej błąd popełnić można używając określenia neoromantyzm w stosunku do całości zjawisk w sztuce. Szczególnie dowodzi temu architektura, którą w ostatnich latach XIX w. najpowszechniej reprezentował styl nazywany secesją. Ma on niewiele wspólnego z królującym w romantyzmie neogotykiem. Z jednej strony widzimy nowe, wyzwolone, często radosne kształty, kolorowe mury, budowle pozbawione symetrii. Z drugiej zaś szare, strzeliste, przygnębiające, molochy przeniesione w niemal niezmienionej formie z średniowiecza. Wprawdzie w obu epokach bardzo popularna była stojąca w opozycji do pozytywistycznej praktyczności, bogata ornamentyka, szczególnie widoczna w architekturze wnętrz, ale była tylko jednym z szczegółów składającym się na ogólny wizerunek stylów, więc nie zmienia to faktu, że architektura jest tą dziedziną sztuki, która odróżnia romantyzm od modernizmu. Również malarstwo, chociaż w mniejszym stopniu, wskazuje na odmienność tych dwóch epok. Wynika to z przełomu impresjonistycznego, który dokonał się w latach siedemdziesiątych XIX w. Od tamtego momentu powstało wiele nowych technik malarskich, które nie miały żadnych odpowiedników w czasach wcześniejszych. W modernizmie tworzyli głównie impresjoniści, secesjoniści i symboliści. Porównując obrazy tych dwóch epok możemy jednak zauważyć dość istotne podobieństwo. Tkwi ono nie w sposobie malowania, ale w tematyce i w podejściu artysty do sztuki. Nie dokładne przedstawienie rzeczywistości jest dla niego najważniejsze, ale oddanie uczuć i pewnego, trudnego do uchwycenia klimatu. W dodatku klimat ten w obu epokach jest zadziwiająco podobny. Może mniej widać to u francuskich impresjonistów, ale za to wyraźnie odczuwa się, patrząc na obrazy Malczewskiego czy Wyspiańskiego. Zupełnie inna sytuacja panuje w muzyce modernizmu. Tam określenie neoromantyzm nie budzi żadnych wątpliwości i jest powszechnie stosowane. Tyle, że nie obejmuje ono całości zjawisk muzycznych epoki, ale tylko jeden z nurtów. Styl ten zrodził się w Niemczech i wpływał na kompozytorów całej Europy. Muzyka tworzących w duchu neoromantyzmu Wagnera, Brucknera, Wolfa - czołowych kompozytorów tamtych czasów charakteryzowała wzniosłość i patetyka. Najważniejszym, decydującym wyznacznikiem epok jest zawsze literatura. Problem z literaturą modernizmu polega na tym, że jest ona bardzo różnorodna i pełna sprzeczności. Dobitnie pokazuje to L. Staff który był sztandarowym przedstawicielem nurtu dekadenckiego, a już po kilku latach aktywnie propagował wzorce antyczne i klasycystyczne. Nie mniej jednak zaistniało pod koniec XIX w. wiele zjawisk, które pozwalają modernizm nazwać neoromantyzmem. Podobieństwo tych epok wzmacniane jest dodatkowo przez kontrast jaki obie tworzyły z dzielącym je pozytywizmem. Bez wątpienia szalenie ważny wpływ na charakter zarówno romantyzmu, jak i modernizmu miał stosunek do nauki. Historia powtórzyła się niemal w nie zmienionej formie. Oto po bujnym rozwoju, wspaniałych odkryciach okazuje się, że nauka musi nagle ustąpić mistycyzmowi, okultyzmowi, parapsychologii, intuicji. Podejście takie w obu epokach miało mocne podstawy filozoficzne. W romantyzmie tworzył je przede wszystkim Schelling, w modernizmie Bergson. Odbiło się to bardzo wyraźnie w twórczości ówczesnych pisarzy. Doskonale znane są Mickiewiczowskie zjawy, bądź diabły Słowackiego. Teraz pod koniec XIX w. bohaterami literackimi znowu stają się postacie nie z tego świata. Baudelaire w swojej poezji wychwalał szatana, Wyspiański wzorując się na Dziadach umieścił w Weselu duchy zmarłych przodków. Drugą cechą łączącą obie epoki była wizja poety. Nie był on zwykłym człowiekiem. Nie mieścił się w ramach społecznych. Na jego barkach spoczywało trudne zadanie ujawniania prawd tego świata. Był swego rodzaju kapłanem. Takie poglądy przedstawiają Mickiewicz w Małej improwizacji, Baudelaire w Albatrosie, Przybyszewski w Confiteor. Każdy z tych trzech artystów pokazuje ten problem trochę inaczej. Jeden stawia poetę na równi z bogiem, drugi pokazuje go jako nie pasującego do społeczeństwa, trzeci zupełnie oddziela go od publiki, ale u wszystkich najważniejsze jest, że stanowi on jednostką odrębną, należy do innego, lepszego gatunku. Naturalną konsekwencją takich poglądów była zupełna zmiana popularności różnych gatunków literackich. Wprawdzie fenomen powieści nie zdążył jeszcze do końca przeminąć i nadal była ona chętnie czytana, ale to właśnie poezja, podobnie jak w romantyzmie, stała się najważniejszym środkiem wyrazu. Do łask powrócił również niemal nieobecny w pozytywizmie, a jakże powszechny na początku XIX w. dramat. W Polsce najwybitniejszym kontynuatorem tradycji Krasińskiego, Słowackiego i Mickiewicza był Stanisław Wyspiański. Jego najsłynniejsze dzieło - Wesele wiele motywów czerpie z romantycznych Dziadów. Dwoma głównymi nurtami końca XIX w. były symbolizm i dekadentyzm. Jeśli przyjrzymy się dokładniej to zobaczymy, że ich zalążki znajdują się właśnie w romantyzmie. Praojca symbolizmu w Młodej Polsce widziano w Słowackim. I. Matuszewski, wskazuje na niego jako na poetę, który "często posługiwał się metodą sugerowania stanów psychicznych za pomocą obrazów wywołujących skojarzenia nastrojowe. Z kolei tak powszechne naśladowanie technik Słowackiego wynikało z pewnej legendy, która wyrosła wokół jego osoby. Przez wielu Polaków uznawany był za duchowego patrona modernizmu. Widzieli w nim samotnego indywidualistę, cierpiącego artystę, który był przecież wzorem osobowościowym nie tylko romantyzmu, ale także epoki końca wieku. Dekadentyzm jako drugi nurt również nie był niczym nowym. Z bardzo podobnymi postawami, tyle że w nieco łagodniejszej formie, mieliśmy do czynienia prawie sto lat wcześniej, kiedy to w Europie zapanował werteryzm. Tak samo jak dekadentyzm objawiał się odczuciem niesprawiedliwości istniejących norm społecznych, poczuciem wyobcowania wśród społeczeństwa, wiecznym niepogodzeniem się ze światem. Tak samo dekadenci jak i "werteryści" szukali ukojenia w kontemplowaniu natury, sztuki i piękna. I tak samo często ukojenia tego nie znajdowali, więc jedyne wyjście widzieli w samobójstwie. Widać więc wyraźnie, że romantyzm i modernizm mają ze sobą wiele wspólnego, zwłaszcza w dziedzinie literatury. Oczywiście istnieją także liczne różnice pomiędzy tymi dwoma epokami, ale nie zmienia to faktu, iż są one sobie najbliższe. Tak więc mowa o neoromantyzmie jest w znacznej mierze uzasadniona, zwłaszcza kiedy uświadomimy sobie, że przedrostek neo- oznaczy nowy. Nowy romantyzm wcale nie musi, a wręcz nie powinien być dokładną kopią oryginału. Używając określenia neoromantyzm trzeba również pamiętać, że nie jest on synonimem modernizmu. Ten drugi określa epokę wkładając ją w ramy czasowe, pierwszy określa styl tej epoki, a dokładnie jeden z nich.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon { {Dopracować}} z tego artykułu. Okres archaiczny w historii starożytnej Grecji mieści się między tzw. „ wiekami ciemnymi ” cywilizacji greckiej a jej okresem klasycznym, obejmując przedział czasu od VIII wieku p.n.e. do wojen perskich (początek V wieku p.n.e. ).
Filozofia modernizmu to przede wszystkim trzy nazwiska: Schpenhauer, Nietzsche i Bergson. Pierwszy z nich tworzył na przełomie wieków(XVIII i XIX), ale dopiero pod koniec stulecia przypomniano sobie jego koncepcjach. Dwaj następni działali w drugiej połowie stulecia. Tych trzech wielkich myślicieli łączyła potrzeba szukania całkowicie nowych dróg rozwoju filozofii-zupełnie odmiennych niż dotychczasowe. Każdy z nich całkowicie zwątpił w wartość dokonań swoich poprzedników, każdy też starał się „zacząć do samego początku”, aby stworzyć ideę, którą można by przeciwstawić podstawowym założeniom znajdującej się w głębokim kryzysie artykuł aby odblokować treśćFilozofia modernizmu to przede wszystkim trzy nazwiska: Schpenhauer, Nietzsche i Bergson. Pierwszy z nich tworzył na przełomie wieków(XVIII i XIX), ale dopiero pod koniec stulecia przypomniano sobie jego koncepcjach. Dwaj następni działali w drugiej połowie stulecia. Tych trzech wielkich myślicieli łączyła potrzeba szukania całkowicie nowych dróg rozwoju filozofii-zupełnie odmiennych niż dotychczasowe. Każdy z nich całkowicie zwątpił w wartość dokonań swoich poprzedników, każdy też starał się „zacząć do samego początku”, aby stworzyć ideę, którą można by przeciwstawić podstawowym założeniom znajdującej się w głębokim kryzysie kultury. Właśnie świadomość tego kryzysu jest drugim czynnikiem łączącym przywołanych filozofów. Filozofia Schopenhauera, niedoceniana w romantyzmie, przeżywa niezwykły renesans w okresie kryzysu mieszczańskich wartości. Różnej kategorii pesymiści i dekadenci końca XIX wieku wczytywali się w księgi tego niemieckiego myśliciela niczym w katechizm. Przejmowali z nich jednak niezdrowe nauki, jak choćby pogląd, że życie ludzkie jest bezcelowe, podtrzymują je tylko ślepe siły. Świat dla człowieka jest samym piekłem, w którym szatańskie męczarnie zadają sobie nawzajem ludzie. Wyjściem z takiej sytuacji, według propozycji filozofa byłoby odseparowanie się od społeczeństwa i zrezygnowanie z wszelkiego działania i z woli życia, bo i tak szczęcie jest nieosiągalne, gdyż egzystencji ludzkiej towarzyszy uczucie niedosytu, wynikające z niemożliwości zrealizowania pragnień. Ilustracją takiej postawy jest na przykład obraz cierpiącego człowieka w wierszu Staffa „Deszcz jesienny” czy tragicznie dzieje ludzkości w Hymnach Kasprowicza, u poety ujawniło się Schopenhauerowskie współczucie dla człowieczej doli, przechodzące nawet w heroiczny prometeizm. Dał też o sobie znać modernistyczny bunt przeciw Bogu za to, że stworzył zły świat. Filozofia Nietzschego była wyrazem zarówno rozkładu kultury mieszczańskiej jak i próbą wyjścia z tego ideowego kryzysu, jaki zaznaczył się pod koniec XIX wieku w dziedzinie etyki (pewna dewaluacja norm moralnych), w filozofii(zwątpienie w rozumowe poznanie świata) oraz w życiu społecznym i obyczajowym (zakwestionowanie kapitalistycznej ekonomiki, poczucie zagrożenia i osamotnienia jednostki). Ilustracją takiej postawy jest Rodion Romanowicz Raskolnikow, bohater „Zbrodni i kary” Fiodora Dostojewskiego. Bohater popełnia zbrodnię, której konsekwencją jest konieczność popełnienia kolejnej. Przemoc rodzi przemoc. Nigdy nie zabija się dla innych, zabija się zawsze dla samego siebie. Ofiarą zbrodni nie jest faktyczna ofiara, lecz także morderca. Głównym motywem jego morderstwa była chęć sprawdzenia się, bądź udowodnienia, że jest człowiekiem nadzwyczajnym, wyjątkowym-nadczłowiekiem. Pogląd ten znajduje oparcie w filozofii Nietschego, który przyznawał jednostkom wyjątkowym, ponadprzeciętnym wolność absolutną. Nadczłowiek zdaniem niemieckiego filozofa-mógł sobie pozwolić na kwestionowanie wartości moralnych będących fundamentem etyki chrześcijańskiej. Raskolinkow usprawiedliwiał swoje morderstwo, twierdził, że chciał zdobyć pieniądze i dzięki temu pomóc najbiedniejszym mieszkańcom Petersburga. Uważał lichwiarkę za „podłą wesz”, okrutnego człowieka z premedytacją krzywdzącą bliźnich znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej. … Kolejnym wielkim myślicielem w epoce modernizmu był Henryk Bergson, jego zdaniem artysta kieruje się intuicją poznaje świat najgłębiej najpełniej staje się dzięki temu rewelatorem jedynej prawdy. Zarówno poglądy Schopenchauera, Nietzschego, jak i Bergsona miały poważny wpływ na europejską i polską literaturę modernizmu, ponieważ sposób radykalny przeciwstawiały się pozytywistycznemu porządkowi społeczno-moralnemu, budziły one gwałtowne nieraz protesty różnych myślicieli.
dobnie jak w filozofii egzystencjalnej, zasadniczym przedmiotem modernistycz nej poezji i prozy jest byt człowieka w świecie i przejawy tego bycia w ludzkiej świadomości. Tak właśnie swoje zasadnicze zainteresowania i zamierzenia określił S. Przybyszewski. Pragnął on ukazać człowieka „w całej jego pełni”, w jego „udręce
Epoki literackie AntykŚredniowieczeRenesansBarokOświecenieRmantyzmPozytywizmModernizmMiędzywojnieLiteratura po 1939 Geneza i nazwa W latach osiemdziesiątych XIX wieku nastąpił kryzys haseł pozytywistycznych. “Poezje” Kazimierza Przerwy-Tetmajera wydane w 1891 roku (debiut poety) stanowią punkt zwrotny w krystalizowaniu się nowej ideologii, datę tę uznaje się za początek epoki, która trwa do 1918 roku, do odzyskania przez Polskę niepodległości. Młoda Polska trwa od 1891 do 1918 roku. Krytycznej ocenie poddano rolę i miejsce sztuki w pozytywizmie, dotarły też do polskich ośrodków twórczych tendencje filozoficzne Europy. Nazwę epoki zaczerpnięto z artykułów programowych Artura Górskiego, który określił młode pokolenie polskich twórców jako nawiązujące do ideologii romantycznych zasad etycznych – chodzi tu o poetów skupionych wokół krakowskiego czasopisma “Życie”. Inna nazwa epoki Młodej Polski to modernizm oznaczający powstanie nowoczesnej sztuki, a odrzucający wszystko co przestarzałe. Epoka nie ma dominującego kierunku artystycznego, jest ich różnorodna gama, dlatego często modernizm określa się nazwami zamiennymi typu: neoromantyzm, symbolizm, a także Młoda Polska (podobnie Młoda Belgia, Młode Niemcy, Młoda Skandynawia) czy też fin de siecle (z fr. koniec wieku). Filozofia epoki Swoje ideowe korzenie Młoda Polska odnajduje w dorobku twórczym następujących filozofów niemieckich: Artur Schopenhauer – myśliciel twierdził, iż motorem działań ludzkich jest bezrozumny popęd do stawiania sobie celów, których człowiek nie jest w stanie osiągnąć, dlatego należy wyzbyć się pożądań i potrzeb; Fryderyk Nietsche twierdził w przeciwieństwie do poprzedniego, że życie jest piękne i należy wykorzystywać wszystkie jego przyjemne chwile; był także autorem teorii o gatunkach ludzi podzielonych na rasy panów i podludzi. Kierunki filozoficzne Modernizm, czyli nowoczesne kierunki fin de siecle’u pojawiły się najpierw w sztukach plastycznych, szczególnie w malarstwie. Stamtąd przenikały do literatury. Są wśród nich alfabetycznie: dekadentyzm – (ang. decadence, fr. décadence) – prąd umysłowy powstały na podłożu filozofii Schopenhauera, bardzo pesymistyczny w odniesieniu do sensu życia człowieka. Ważnym elementem było życie ówczesnej cyganerii artystycznej i niezrozumieniu jej przez świat. ekspresjonizm – (łac. expressio to wyrażanie) – kierunek literacki ukształtowany na niemieckim obszarze językowym około r. 1910 i trwający do końca l. 20. Na jego rozwój miały wpływ filozofie F. Nietzschego. Stanowił opozycję do realizmu i naturalizmu, głosząc, iż zadaniem sztuki jest nie naśladowanie rzeczywistości, ale tworzenie przekazu wewnętrznego świata człowieka. Artysta miał się skupiać na zewnętrznych wrażeniach i ulotnych chwilach. Chodziło o przekazywanie przeżyć jednostki w ich dynamice i bez względu na istniejące konwencje lit. Ekspresjonizm reprezentował bunt przeciw ustabilizowanym instytucjom świata mieszczańskiego. W Polsce nurt ten reprezentowali między innymi pisarze “Zdroju”, wydawanego przez J. Hulewicza w Poznaniu w latach 1917 – 1922. impresjonizm – kierunek ukształtowany we Francji w II połowie XIX w. głównie w sztukach plastycznych. W literaturze przejawiał się koncentracją na świadomości bohatera dzieła. Ukazywał świat widziany poprzez jego psychikę i zajmował się uchwyceniem ważnego moment w jego życiu. Kompozycja utworu zeszła na plan drugi, a ważnym elementem stała się nastrojowość i muzyczność dzieła przybliżającego go do muzyki. modernizm – termin ten pochodzi od niemieckiej lub francuskiej wersji słowa “nowoczesność”. Prąd umysłowy oznaczający nowe kierunki w sztuce i literaturze niejako w opozycji do pozytywizmu. Wiązały się z postawą buntu artystycznego wobec mieszczańskich wartości. Do łask wrócił idealizm i mistycyzm, a pozytywistyczny optymizm zastąpił pesymizm. Termin używany jako równoznaczny do Młodej Polski. neoromantyzm – nurt nawiązujący w Młodej Polsce do epoki romantyzmu i dowartościowujący go. Ponieważ epoka ta była ideowo zbieżna z poglądami modernistów, dlatego ceniono twórczość wielkich romantyków polskich, szczególnie J. Słowackiego. symbolizm – prąd literacki ukształtowany we Francji i w Belgii w ostatnim piętnastoleciu XIX w. Symbol miał być w sztuce jednostką nadrzędną, dzięki której twórca i odbiorca mogą dotrzeć do sfer nieosiągalnych dla racjonalnego poznania. Szczególnie dotyczył poezji. Miała ona wyrażać rzeczy do tej pory niewyrażalne. Symbolizm zakładał, iż pojęcia mają kilka poziomów znaczeniowych i tymi poziomami miał operować. Osiągnięciem symbolizmu było powstanie wiersza wolnego Dekadencja i artysta Pod koniec XIX wieku pojawili się młodzi (nowa generacja), dla których hasła pozytywistycznej uległości literatury wobec potrzeb społecznych stały się za płytkie. Chcieli tworzyć arcydzieła, nie zaś jak pozytywiści “nieść kaganek oświaty”; marzyli o wielkości swych dzieł będących nowymi odkryciami artystycznymi niezależnymi od potrzeb społecznych. Społeczeństwa europejskie nie były przygotowane na przyjęcie sztuki oderwanej od świata realnego. Niewielu odbiorców rozumiało rangę nowych odkryć w malarstwie czy literaturze. Z tego powodu zaznaczył się poważny konflikt pomiędzy twórcą sztuki i odbiorcą. Motorem twórczym każdego artysty jest świadomość, iż tworzy dla odbiorcy, publiczności, która odkryje w dziele własne wartości; akt twórczy to nic innego, jak proces komunikowania się ludzi wrażliwych i utalentowanych z “resztą świata”. To proste rozumowanie było cechą sławnego buntu artystycznego wobec młodopolskiej publiczności, którą artysta nazywał często obraźliwie mydłkami, filistrami czy kołtunerią. Sytuacja artysty młodopolskiego była dobrym gruntem, na którym przyjęła się filozofia Schopenhauera. Zaowocowała postawą dekadencką wśród twórców. Głosiła ona negację czynnej postawy twórczej, zakładała bankructwo ideowe i chylenie się cywilizacji ku katastrofie, wobec czego wszelkie działanie jest bezsensowne. Słowem nihilizm, brak wiary w swoje możliwości i niechęć do świata. Dekadenci uznawali, iż najlepiej byłoby pogrążyć się w nicości, w nirwanie, wywodzącym się z kultury azjatyckiej stanie życia bez odczuwania. Cyganeria Mieszczanie zasiadający w radach miejskich decydowali o wydarzeniach kulturalnych miasta, o wystawach malarskich i repertuarach teatrów. Zazwyczaj nie pozwalali propagować i nie sponsorowali przedsięwzięć modernistycznych, nowoczesnych, nie rozumieli ich, nie byli klasą wykształconą w przeciwieństwie do artystów. Ta sytuacja powodowała grupowanie się artystów w tak zwaną cyganerię, społeczność, w której nie obowiązywały żadne konwenanse. Często bywało, iż w jednym pokoju w skrajnej nędzy mieszkało kilku artystów, z których jeden był genialnym kompozytorem, drugi malarzem, trzeci poetą, inny rzeźbiarzem. Bieda cyganerii modernistycznej była wręcz przysłowiowa, a aforyzmy z tamtych czasów mówiły o najważniejszym skarbie artysty, jakim była modna wówczas długa peleryna… Służyła artyście mieszkającemu często pod mostem za “dom”, chroniła go przed deszczem i zimnem. Artyści ci żyli z dnia na dzień w oczekiwaniu na zapłatę za dzieła, które miesiącami leżały u wydawców, zapłatę za namalowane obrazy prezentowane w prywatnych galeriach, których jednak nikt nie kupował. Dzisiaj dzieła takich malarzy, jak Monet, Degas, Renoir, Cezanne, Gauguin, van Gogh osiągają na rynku dzieł sztuki niesamowite ceny. Arcydzieła literackie zaś twórców modernistycznych, jak Verlaine, Mallarme, George, Rilke, Wilde, Maeterlinck, Strindberg, Ibsen, Baudelaire, Rimbaud znajdują się w kanonach lektur szkolnych, w repertuarach teatrów narodowych i światowych. W epoce, w której powstały, bywały niezrozumiane, niedoceniane, a nawet zakazywane. Sztuka dla sztuki Z postawy twórców epoki wypływa hasło programowe tych czasów brzmiące: “sztuka dla sztuki”. Jego inicjatorem i propagatorem w Młodej Polsce stał się wielki artysta modernizmu Stanisław Przybyszewski, dramaturg, powieściopisarz, redaktor krakowskiego “Życia”. Twierdził on w głośnym Confiteorze, iż sztuka sama w sobie posiada wartości i nie powinna w żadnym razie służyć społeczeństwu. Sztuka jest świątynią, w której kapłanami są artyści, a zwykły człowiek może do niej przyjść i pomodlić się, wyznawać i rozumieć, podziwiać i kochać – tylko. Literatura i inne dziedziny sztuki zawierają wartości estetyczne i zajmują się ich ukazywaniem, skupiają się na indywidualnych przeżyciach artysty, nie zaś na ideologii narzuconej mu z zewnątrz przez społeczeństwo. Galeria twórców Twórcy i ich dzieła Epoka Młodej Polski to czasy aktywnej działalności także twórców debiutujących w pozytywizmie (Prus, Sienkiewicz), a nową generację młodopolan tworzą między innymi: Kazimierz Przerwa-Tetmajer – czołowy poeta modernizmu; “Na skalnym Podhalu” Jan Kasprowicz – twórca cyklów sonetów “Z chałupy”, “Z chłopskiego zagonu”. Leopold Staff – poeta trzech pokoleń, zadebiutował w modernizmie tomikiem wierszy “Sny o potędze”, tworzył w międzywojniu i po 1939 roku. Stanisław Wyspiański – jeden z najwybitniejszych dramaturgów polskich, także poeta i malarz, “Wesele”, “Warszawianka”, “Wyzwolenie”. Gabriela Zapolska – komediopisarka, “Żabusia”, “Moralność pani Dulskiej”. Władysław Stanisław Reymont – powieściopisarz, “Ziemia obiecana”, “Chłopi”, Nagroda Nobla w 1924 roku. Stefan Żeromski – powieściopisarz tworzący także w międzywojniu, “Ludzie bezdomni”, “Popioły”. Stanisław Przybyszewski – “Gody życia”. Literatura obca Charles Baudelaire – “Kwiaty zła”. Joseph Conrad – powieściopisarz angielski polskiego pochodzenia (Józef Konrad Korzeniowski), marynista (z wł. mare- morze), “Lord Jim”, “Jądro ciemności”. Antoni Czechow – nowelista i dramaturg rosyjski, “Śmierć urzędnika”. Henryk Ibsen – dramaturg norweski, “Peer Gynt”, “Dom lalki”, “Dzika kaczka”. Artur Rimbaud – poeta francuski, “Sezon w piekle”. George Bernard Shaw – dramaturg ang., “Pigmalion”, Nagroda Nobla w 1925 roku. August Strindberg– pisarz i dramaturg szwedzki, “Ojciec”, “Panna Julia”. Teoria literatury Wśród twórców moderny popularnością cieszyła się liryka i dramat. Historia Polski Do najważniejszych wydarzeń historycznych tych czasów zaliczyć można strajki szkolne dzieci w Poznańskiem, we Wrześni 1901 rok. Nasilające się strajki robotnicze powodują wybuch rewolucji w 1905 roku. W 1908 roku Piłsudski założył Związek Walki Czynnej, a dwa lata później Związek Strzelecki będący zalążkiem Legionów Polskich, które wezmą udział w I wojnie światowej. Wybucha ona w 1914 roku i trwa do 1918, kiedy to Polska 11 listopada odzyska oczekiwaną wolność. Galeria malarstwa Epoki literackie AntykŚredniowieczeRenesansBarokOświecenieRmantyzmPozytywizmModernizmMiędzywojnieLiteratura po 1939
W ten sposób rozszerzał się zakres pojęcia aż do nadrzędnego hasła syntetycznego. Modernizm — termin pojawił się w krytyce polskiej około roku 1890; posłużył się nim poeta Antoni Lange, powołując się na literaturę francuską. Oddziaływał też na świadomość teoretyczną niemiecki termin die Moderne, oznaczający sztukę
Głód życia to zbiór dziewięciu opowiadań Eleonory Kalkowskiej, wydany w 1904 roku pod pseudonimem „Ire ad Sol”. Utrzymany w młodopolskiej estetyce cykl podejmuje tematy życia, śmierci i sztuki, pozostając blisko nietzscheańskiej i bergsonowskiej filozofii. Kalkowska porusza w swojej prozie problemy społeczno-obyczajowe — bohaterowie i bohaterki opowiadań cierpią na nieuleczalne choroby, doświadczają nędzy i nierówności społecznych, a jednocześnie nieustannie walczą o życie, które stanowi dla nich wartość nadrzędną, samą w sobie. Do tego życia narratorka zwraca się w pisanym prozą poetycką Wstępie, stanowiącym modlitwę dziękczynną do sił natury, witalności, władających ziemią odwiecznych z niemieckim ruchem emancypacyjnym autorka podnosi sprawę sytuacji społecznej kobiet, które u progu XX wieku uzyskują głos w kwestii równouprawnienia, pracy i samorealizacji. W opowiadaniu Dziecko uobecniony zostaje konflikt wewnętrzny kobiety-matki, opiekującej się śmiertelne chorym dzieckiem i kobiety pragnącej rozwijać się zawodowo, debiutującej na scenie teatralnej. Z kolei historia bohaterki Odwiecznego prawa, młodej lekarki, ukazuje problemy związane z wyzwoleniem kobiecej świadomości w zakresie cielesności i naturalnych, biologicznych praw determinujących decyzje życiowe.
Popularną stała się myśl stworzona przez Schopenhauera czy Nietzschego, które wykorzystywały elementy wschodniej filozofii. Nawiązywali do niej moderniści. W Polsce Kazimierz Przerwa - Tetmajer napisał między innymi wiersz pod tytułem Hymn do nirvany. W powieściach zaczęto pokazywać bohatera - dekadenta.
Kryzys filozofii pozytywistycznej łączy się z kryzysem kryteriów realistycznych w literaturze. Poezja wysuwa się na miejsce szczególnie eksponowane, elementy liryczne wnikają do dzieł narracyjnych, ich obecność powoduje rozluźnienie reguł kompozycyjnych w dziedzinie powieści i rozrost eseistycznego zdobnictwa w krytyce literackiej. Dramaturgia nawraca do swobodnych otwartych form, wypróbowanych już przez romantyzm, do synkretycznego łączenia cech rodzajowych. Literatura w coraz mniejszym stopniu odbija świat, coraz bardziej staje się celem sama dla siebie, kreuje własne prawa asocjacyjne, rozrywa związki przyczynowe między zdarzeniami. Wszystkie te zjawiska występują nie tylko bezpośrednio w twórczości, ale i w programach artystycznych oraz towarzyszących im dyskusjach. Ważnym elementem dla rozwoju filozofii było odkrycie i fascynacja orientem: Indiami, Chinami, Japonią oraz religiami: hinduizmem, buddyzmem; stąd też w filozofii pojawiło się pojęcie absolutu, idealnego, nierozpoznawalnego bytu, który zastąpił pojęcie osobowego Boga Filozofia F. Nietzschego Fryderyk Nietzsche W latach, w których powstawały arcydzieła realizmu polskiego, na horyzoncie europejskim zaznaczał się już kryzys filozofii pozytywistycznej. Pierwsze sygnały buntu spotykamy u Fryderyka Nietzschego (1844—1900), filozofa uformowanego przez ideę ewolucjonizmu i postulaty naukowości, ale przezwyciężającego związane z nimi ograniczenia myślowe i głoszącego w głównym okresie swej twórczości kult indywidualizmu. Hasłem Nietzschego stało się „przewartościowanie wszystkich wartości", głoszenie prymatu życia nad rozważaniami abstrakcyjnymi i nad tradycyjną moralnością. Pisał on albo w stylu lapidarno-aforystycznym, przypominającym formę moralistów francuskich wieku XVII, albo prozą rytmiczną o bogatej obrazowości, w której poszczególne obserwacje i tezy stawały się symbolicznie wieloznaczne. Centralnym — tak z punktu widzenia refleksyjnego, jak formalnego — dziełem jest "Tako rzecze Zaratustra". Postać twórcy religii perskiej, Zoroastra (Zaratustry), stała się tu pretekstem poetyckim, w istocie jest on sobowtórem autora, wyrazicielem jego protestu przeciw strukturze kultury europejskiej. Nietzsche był z wykształcenia filologiem klasycznym, toteż częstą sferą skojarzeń są u niego tradycje i mity antyczne. głosił hasła: Nierówność społeczna - ludzie dzielą sie na "podludzi" i "nadludzi". Ci drudzy byli antidotum na młodopolskie nastroje. Nadczłowiek jest zdolny do samorealizacji, odnajdujący siłę, moc, hart ducha, zdolny do przeciwstawiania się niewolniczej moralności, krępującej życie cżłowieka. Podludzie to tłum, motłoch, zdecydowana reszta społeczeństwa. Brakuje im woli twórczej, ich życie ustala moralność, religia, normy społeczne. Są niewolnikami kulturowych form, w przeciwieństwie do tych, którzy butnują się i są panami samych siebie. Dwie postawy życiowe: apollińska - zrównoważona, harmonijna, poddająca się interpretacji intelektualnej; Dążenie do obrazowania świata, tworzenia jego pozoru, który przesłania prawdę o życiu i przez to pomaga je znosić. Z żywiołu apolińskiego wyrastają sztuki obrazowe – poezja, malarstwo i rzeźba. dionizyjska - dynamiczna, destrukcyjna, urzeczywistniająca się przez szaleństwo wyobraźni, znoszenie granic, istota życia, dzika nieokreśloność, chaotyczność i nieokiełznanie; Nietzsche jako człowiek i jako filozof wybrał wariant dionizyjski. Kult życia - życie to wartość autonomiczna, bo dopiero człowiek silny, wyzwolony, pełen energii potrafi docenić jego znaczenie i udzdrowić kulturę. Wolność - posiada ją ten, kto potrafi ją sobie zapewnić. Relatywizm poznawczy. Nietzsche za prawdę uznawał, to co służy życiu. Człowiek z subiektywnych doznań tworzy imaginację świata. Relatywna jest również Etyka, która stanowi pochodną ludzkiej natury. W utworze "Tako rzecze Zaratustra" zakwestionował Wartości filozofii chrześcijańskiej i demokracji - Altruizm, Wolność, Równość, litość - uważał je za "etykę niewolników", w nich upatrywał Upadek kultury. Młode pokolenie było zafascynowane filozofią Nietzschego. Wyobraźnię pociągał skrajny indywidualizm, tak odmienny od dawniej obowiązującego jako norma wartości podporządkowania jednostki społeczeństwu. Opierając się na dziełach Nietzschego, przeciwstawiano się moralistycznym tendencjom realizmu mieszczańskiego, tradycyjnym rozróżnieniom dobra i zła. Życie stawało się autonomicznym celem, zwłaszcza życie aktywne. Był to pogląd na świat programowo optymistyczny. W kręgach radykalistów intelektualnych popularnosć Nietzschemu zapewniła krytyka mieszczaństwa, głupoty i moralności filistrów. Jego filozofię cechował arystkoratyzm i hasło walki ze słabością (Werder hart! - bądżcie tawrdzi!), będące ukrywanymi atyhumanistycznymi i antydemokratycznymi tendecjami czasów imperializmu. Polski poeta Ludwik Krzywicki pisał w 1899: Jeśli pragniecie wskrzeszenia epoki dawnych bohaterów, to stwórzcie warunki, ażeby każdemu dano miesce według uzdolnień i skłonności, każdą zaś zdolność oceniono według zasług rzeczywistych. Powołajcie do istnienia odpowiedzialność imienną, a patrzcie śmiało w oczy tej wielkiej prawdzie, iż ludzie ludziom nie są równi. Tym przykazaniem zwiastuję wam nie panowanie bestii blondynowej Nietzschego, jeno świt braterstwa. Filozofia Artur Schopenhauer To, co było wspólne generacji modernistów, zwracało się przeciw realizmowi i racjonalizmowi, ale w obrazie prądów charakterystycznych dla epoki występują dwie różne tendencje emocjonalne. Optymistycznej wizji Nietzschego trzeba przeciwstawić pesymizm filozofii Artura Schopenhauera (1788—1860). Główne dzieło Schopenhauera, "Świat jako wola i wyobrażenie", traktowało zjawiska dostępne poznaniu zmysłowemu jako złudę. Autor wprowadzał w ten sposób do myśli europejskiej metafizykę indyjską. Uważając świat zewnętrzny za niepoznawalny obiektywnie, wskazywał na inną drogę poznania — na wiedzę człowieka o samym sobie. Mówi nam ona, że jesteśmy wolą. Introspekcja jako metoda konstruowania obrazu świata i życia prowadziła Schopenhauera do wniosków pesymistycznych. Człowiekiem rządzi bezrozumny popęd, który nigdy nie może być w pełni zaspokojony — towarzyszy mu lęk przed śmiercią. Zderzenie tych dwóch sił wewnętrznych czyni życie męką. Możemy się z niej wyzwolić na dwa sposoby: zdławić w sobie pęd życia, porzucić pragnienia, wyrzec się wszelkiej woli, zaniechać działań, zatopić się w niebycie - innymi słowy, popaść w stan nirwany - zaczerpnięty z kultury indyjskiej termin oznaczający stan między życiem a śmiercią, stan totalnego spokoju wewnętrznego poddać się kontemplacji Estetyki, Sztuki, Piękna i Filozofii - to daje nam namiastkę jakiejkolwiek satysfakcji i wyzwolenia się z niewoli Ostatecznym rozwiązaniem jest oczywiście śmierć. Wpływ Schopenhauera na rozwój filozofii był mniejszy niż na rozwój sztuki. W dramatach muzycznych Ryszarda Wagnera znajdujemy wiele wątków nawiązujących do Schopenhauerowskiego kręgu woli, popędu, lęku i bólu. W twórczości Młodej Polski możemy odnaleźć liczne inwokacje do śmierci, Hymn do Nirwany, apoteozy samobójstwa jako wyzwolenia, opisy udręczeń psychicznych spowodowanych przez popęd erotyczny; rodowód tych motywów jest bezpośrednio lub pośrednio związany z deterministycznym pesymizmem Schopenhauera. Filozofia Henri Bergson Metafizykę, odrzucaną kategorycznie przez pozytywizm, odnowił i unowocześnił filozof francuski Henryk Bergson (1859—1941); krytykując intelekt i racjonalizm jako główne lub jedyne źródło poznania, wskazując na niewystarczalność doświadczenia, uznał intuicję za cenny sposób bezpośredniego poznania i ujmowania rzeczywistości zarówno zewnętrznej, jak i wewnętrznej, czyli ludzkiej jaźni. Podstawowym założeniem koncepcj bergsonizmu jest istnienie tajemniczej siły życiowej - "élan vital", utrzymującej świat w nieskończonym ruchu. Siła ta, różni się od schopenhauerskiego pędu prowadzącego do unicestwienia i samozagłady - jest raczej motorem naszych działań. Jest ona również zasadą istnienia świata - przejawia się we wszystkich formach bytu, jej zmienność i dynamika odziwerciedla się w rzeczywistości, którą napędza. Inne filozofie Zygmunt Freud Ważne zmiany zaszły również w psychologii. Lekarz austriacki Zygmunt Freud (1856—1939) rozpoczął od studiów nad przyczynami chorób nerwowych, następnie, gromadząc obserwacje kliniczne, zbudował teorię o dwoistym charakterze życia psychicznego, świadomym i nieświadomym. W psychoanalizie Freuda doniosłą rolę grają motywy erotyczne jako czynniki warunkujące ludzkie postępowanie. Literatura skorzystała z tej sugestii, dokonując znamiennych przesunięć zarówno w hierarchicznym układzie tematów, jak i w konkluzjach wartościu Karol Marks i Fryderyk Engels Od innej, ważniejszej historycznie niż metafizyka strony przezwyciężał pozytywistyczną hierarchię wartości materializm dialektyczny Karola Marksa (1818—1883) i Fryderyka Engelsa (1820— —1895). Metafizyce jako filozofii absolutu przeciwstawiali twórcy socjalizmu naukowego dialektykę jako filozofię zmienności bytu. Nie ograniczając się do badania przyrody, jak materialiści mechanistyczni, w centrum badawczej uwagi stawiali zjawiska społeczne. Tworzyli więc materializm historyczny;, filozofia stawała się zarazem działaniem politycznym, narzędziem skutecznej walki o przemianę świata, czynnikiem przyspieszającym aktywną, rewolucyjną walkę klasy robotniczej przeciw ustrojowi kapitalistycznemu. Bibliografia "Młoda Polska - literatura polska", PZWS, Warszawa 1972 Lesław Eustachiewicz "Młoda Polska. Charakterystyka okresu i wybór tekstów", WSiP, Warszawa 1982
. 76 449 231 368 354 463 471 216
związki literatury i filozofii w epoce modernizmu
